Varroa destructor de ultieme bijenkiller

Alleen de naam al, Varroa destructor….. Destructor klink al onheilspellend en eng! Maar dit klinkt niet alleen eng, dit beestje is voor de bijen ook eng! Stel je maar voor dat je door het leven gaat met een konijn op je rug (qua formaat dan, in verhouding) die leeft van je bloed. Ik hoef denk ik niet verder uit te leggen dat dit geen gezonde situatie is! En toch is het dat precies wat in de bijenkasten gebeurd. Niet alleen bij volwassenen, maar als foetus wordt je al belaagd door die bloedzuigende beesten, logisch dat je hier beperkingen aan overhoudt.

Dit klinkt wellicht als een goede Hitchcock film, maar dit is dagelijkse waarheid voor onze lieve honingbijen. En niet alleen in Nederland, maar over (bijna) heel de wereld! Deze kleine enge beestjes zijn zelfs de reden dat de meeste honingbijen alleen nog maar kunnen overleven dank zij imkers, en niet meer in de natuur! Al tijden gebruiken imkers chemische oorlogsvoering tegen deze beestjes, maar het moeilijk hieraan is dat de meeste dingen waar de Varroa aan dood gaat, ook dodelijk is voor de honingbijen. Als je de Varroa dood en je bijen zijn ook dood heb je uiteraard niets gewonnen, dus het is zoeken blijven naar de juiste middelen en methodes.

Waar komt de Varroa mijt vandaan?

In het verleden (maar ook nu nog) zochten imkers altijd naar de beste bij. Bij voorkeur bijen die niet vlot wilden zwermen, bijen die veel honing halen, bijen dit niet vlot steken, bijen die makkelijk overwinteren oftewel de ultieme bij. Ook de kerk heeft zich hier in het verleden actief voor ingezet, daar hebben we de Buckfast bijen aan te danken!. Daarvoor werden bijen over de hele wereld gesleept, en probeerden ze te kruisen wat maar kon kruisen. Dit alles om de ultieme bij te zoeken of te creëren. En zoals wel vaker gebeurd, als de mens zich ermee wil bemoeien gaat het niet per se beter hierna! Wat men zich niet realiseerde is dat in de Indische honingbij een mijt leefde. doordat deze mijt en de Indische honingbij al vele duizenden jaren samenleefde, en deze waren op elkaar ingesteld. Toen de Varroa de kans kreeg om zich uit te breiden naar andere bijen nam deze zijn kans! En redelijk vlot nam de Varroa de hele wereld over!

Zonder er een heel technisch verhaal van te maken; De Varroa vermeerderd zich in de broedcellen van de bijen. Vooral de cellen van de mannetjes bijen zijn geliefd daar deze groter zijn en er wat meer ruimte ontstaat. De Varroa hecht zich op de larve van de bij, en leeft van de lichaamssappen van de bij. Komt deze bij uit haar cel, dan neemt ze enkele Varroa mijten mee, welke zich ook weer vlot vermeerderen. Als er te veel Varroa in een bijenvolk komt krijg je bijen met misvormde vleugels en diverse andere ziektebeelden en kan het volk ten onder gaan aan deze Varroa.

De mijten hebben ook nog eens de neiging om zich vast te zetten op een bij. Aangezien mannelijke bijen vrolijk van de ene naar de andere kast vliegen nemen ze onbewust Varroa mee van het ene volk naar het andere. En op die wijze is het heel hard gegaan, aangezien nagenoeg over de hele wereld bijen besmet zijn met Varroa!

Wat doen we eraan?

Als er 1 onderdeel is in de bijenwereld dat voor tweespalt zorgt is dit wel Varroa! Imkers zijn van nature al eigenwijs, en willen het allemaal op hun eigen manier doen. Maar er zijn zo veel verschillende middelen en methodes om Varroa te behandelen dat ik het niet eens aandurf om al deze methodes hier te gaan omschrijven! Maar er bestaan enorm veel opvattingen! En nu komen we tot de kern van deze blog… Ik heb nooit echt kunnen kiezen! Tot op de dag van vandaag zweef ik van mening op en neer! Hoewel men ook bezig is met diverse bijensoorten die beter bestand zijn tegen Varroa lijkt het nog een tijd te duren voordat we zover zijn. Zeer hoopvol zijn projecten met inheemse zwarte bijen, deze lijken zichzelf geleerd te hebben hoe ze hier mee om moeten gaan. Maar voorlopig zijn deze te moeilijk verkrijgbaar, en moet ik mijn Carnica dames er doorheen zien te slepen. Dit jaar zonder succes echter…

Traditionele methode.

De traditionele methode van behandelen (zoals deze ook meestal aangeleerd wordt) werkt met zuren. Dat klinkt al niet tof, en dat is het eigenlijk ook niet! Hoewel dit zuren zijn die van nature ook bestaan wil dat niet zeggen dat ik die over mijn bijen heen wil gooien. Taxus is ook biologisch, maar je kunt er hartstikke dood aan gaan! Maar in die traditionele methode haal je in de nazomer je honingkamers van de bijenkasten, en plaats je een speciale dispenser met hierin mierenzuur. Dit verdamp je gedurende meerdere dagen in je bijenkast, en de meeste Varroa mijten in de kast zullen het loodje leggen. Nadeel is dat er nog altijd veel Varroa mijten in de gesloten cellen zitten. Deze zijn zo goed gesloten dat hier geen zuur aankomt, en deze komen hierna weer uit. Maar je hebt even de hoogste druk uit het bijenvolk gehaald.  Om de druk echt omlaag te brengen wordt midden in de winter, in december bij voorkeur tussen kerst en nieuw (zo werd geleerd) de bijenkast geopend. Deze keer ga je als imker in de aanval met oxaalzuur. Weliswaar in een oplossing met water. De methode is best eenvoudig, je druppelt deze oplossing over de bijen en je hoopt dat de meeste, liefst alle Varroa mijten het loodje leggen.

Vele methodes.

Nogmaals, er zijn vele methodes! Fabrikant Bayer maakte een soort val waar de bijen doorheen moeten lopen om telkens een klein beetje gif mee te nemen. Maar ook met andere en mildere producten wordt gewerkt. Sommige imkers zweren erbij, andere imkers verliezen al hun volken als ze dit na willen doen. Menig imker zal dit stukje knarsetandend lezen met de vraag waarom ik zijn/haar methode hier niet omschrijf? Simpelweg omdat er te veel methodes en theorieën bestaan!  Maar hou je vooral niet in om hieronder jou methode aan de wereld te delen!

triest.

De eerste jaren heb ik dit braaf gedaan, en mijn bijen overleefde de strijd tegen/met de Varroa! Maar ik werd er wel wat triest van… Oké mierenzuur is natuurlijk, en oxaalzuur komt van nature ook in Rabarber voor… Maar in de zomer zag je de bijen buiten de kasten hangen bij het gebruik van mierenzuur. Het kost ook telkens weer wat slachtoffers. En in de winter behandelen vond ik helemaal vreselijk! Midden in de winter als de bijen al hun energie gebruiken enkel om warm te blijven trek ik als imker de kast open, en alle tochtstrippen die de bijen hebben aangebracht doorbreek ik. Enkele dappere bijen kiezen de aanval, maar amper in de lucht worden ze bevangen door de koude, en ze vallen naar onderen of houden zich krampachtig aan mij vast. Steken is al geen ding meer, overleven wel. En als imker ga ik dat een (weliswaar lauwe) wateroplossing over mijn bijen druppelen. De volgende dagen vallen de Varroa’s als rijpe appels van de bomen, maar zo kan het nooit bedoeld zijn! Mij maakte dit telkens weer vooral triest!

Sublimeren, een nieuwe methode

Helemaal van den zotte was mijn reactie dan ook toen ik een nieuwe methode zag! Een imker die ik via Facebook ken had een apparaat gekocht dat werkte met oxaalzuur, maar nu werd het niet gedruppeld maar verdampt. Via de vliegopening hield hij dit apparaat voor zijn bijenkast, en een dikke rookwolk ging de bijenkast in met dit goedje. Een goedje dat zo heftig was dat hij een vol gelaat masker op moest hebben voorzien van speciale koolstof filters om zelf geen longschade op te lopen (!). Een collega imker gaf als reactie hierop dat hij nog liever zou stoppen met imkeren dan zo te moeten werken! Ik kon me hierin helemaal vinden! Ik wilde een nog betere methode! En nog liever, ik wilde dat mijn bijen door zouden krijgen hoe ze zelf met die Varroa om moeten gaan!

sublimeer set, verkrijgbaar via imkershop.nl

Is het wel zo slecht?

En die imker bleef maar filmpjes sturen! En ik ging er steeds meer over nadenken. Ten eerste moet je even je emotie aan de kant zetten, en bedenken hoe bijen werken. Bijen hebben ten slotte geen longen. Daar waar wij als mens schade oplopen in de longen, wil dat niet zeggen dat ook bijen hier last van hebben! En wat is slechter? In de zomer dagen achter elkaar de bijen blootstellen aan een wolk mierenzuur, of 30 seconden een wolk de kast inblazen? Wat is erger, in de winter de kast openen, alle tochtstrippen kapot maken en je bijen nat maken? Of is het beter alleen via een bestaande opening een wolk in de kast te blazen en na 30 seconde is het ergste leed geleden? Hoe meer ik erover nadacht, hoe duidelijker me werd dat deze methode wellicht de beste keuze uit kwade was aangezien deze methode zeer kort duurt, en er weinig bijkomende schade voor de bijen is. Terwijl de Varroa geen schijn van kans heeft? Hoe meer ik erover nadacht hoe meer ik omging! Totdat ik uiteindelijk een klein kapitaal uitgaf aan een sublimeer apparaat, volgelaat masker en alles wat erbij komt kijken! Voor mijn bijen alleen het beste ten slotte!

En toen…

Zodra mijn nieuwe Varroa killer aankwam heb ik er meteen mee geëxperimenteerd. Niet zo zeer in de bijen, maar gewoon in open lucht om onder de indruk te zijn van die dikke wolk rook die deze maakt. Varroa kom maar op! En toch… het bleef me tegen houden. Links en rechts hoor ik succesverhalen van imkers die niet meer behandelen, en hun bijenvolken lijken alleen maar sterker te worden. De berichten van de zwarte bijen die hier zelf mee om konden gaan maakte dat ik in dit project stapte, en een ander project op Hawaï was bezig met baanbrekend werk betreffende resistente bijen! Wat het was weet ik niet zeker, maar op een of andere manier was er altijd een reden dat ik op dat moment niet ging behandelen, en de volken gingen prachtig krachtig de winter in! Soms is het ook de kunst van het op je handen blijven zitten en niets doen! Achteraf een enorme fout…

De straf

En nu ben ik afgestraft! Bijna de helft van mijn volken lijkt verzwakt. In sommige kasten zit volgens mij geen leven meer, en andere volken lijken erg verzwakt te zijn. Voorzichtig heb ik al eens met een endoscoop in deze kasten gegluurd, en bij  een aantal ziet er ellendig uit. Wat heb ik nu bereikt met al mijn goede intenties? Mijn bijen zijn schijnbaar niet in staat geweest om zich te weren tegen de Varroa mijten en de volken zijn zwaar aangetast momenteel. Stiekem hoopte ik dat de winter erg zacht zal blijven voorlopig, zodat de koninginnen nieuwe aanwas zouden maken, en ze de winter met hakken over de sloot zouden overleven. Maar op dit moment lees ik berichten dat de winter er alsnog aankomt, dus ook die hoop lijkt vervlogen. Het enige wat ik nu nog kan is redden wat er te redden is, mijn dure uitrusting te nemen en te gaan behandelen in de hoop dat er voldoende bijen over zijn om de winter te overleven en in het voorjaar weer uit te groeien tot mooie volken. Dat heb ik nu te danken aan mijn twijfelen, aan mijn denken met emotie over de bijen, en me achteraf véél te passief opstellen in de veronderstelling dat ik iets goeds deed.

Imker falen.

In mijn bijencarrière heb ik eerder fouten gemaakt. Dit hoort eenmaal bij een leerproces. Bij bijen raak je nooit uitgeleerd. Een vaste uitspraak van mij is dan ook dat de boekjes ons veel leren, maar de bijen lezen die boekjes niet! En telkens weer verassen ze me door anders te doen of te reageren dan in de boekjes staat. Vaak gok je, en gaat het goed en heb je veel geleerd. Maar deze keer gokte ik, en heb ik verloren.  Het is in de bijenwereld redelijk ongebruikelijk dat je uitkomt voor je fouten,  en ik zal wel wat aanzien verliezen door hier open en bloot mijn blunder te beschrijven. Imkerfalen is not done! Maar ik deel dit om anderen te vertellen dat mijn manier hier echt niet gewerkt heeft! En ik vind het nog steeds onzin dat je alleen maar over je successen zou mogen spreken. Voor mij persoonlijk is dit een motivatie om vanaf nu mijn dure uitrusting in te gaan zetten. Ik ga behandelen op een methode waarvan ik meen dat de bijen het minste last hebben, en een methode die bijzonder succesvol lijkt te zijn. En als mensen mij nu kritische vragen stellen, kan ik uit eigen ervaring vertellen waarom ik behandel zoals ik nu doe.

Einde van de bijen?

Ja dit jaar heb ik dus veel verliezen! De winter in nog niet om, maar dat is nu al te merken. Maar gelukkig is niet alles verloren. Ik heb ook nog een aantal prachtige sterke volken. Over korte tijd gaan de appels en kersen bloeien, en vlot zullen deze volken zo hard gegroeid zijn dat ik ze moet gaan splitsen zodat ze niet gaan zwermen. Met dit splitsen heb ik alle kasten weer vlot bemand. Eigenlijk wilde ik qua volken dit jaar flink groeien, maar ik pas mijn plan gewoon aan. Mijn moeder vertelde me ooit dat als je een grote of dure fout gemaakt had, dat je dan gewoon een spoedcursus had gevolgd. Een spoedcursus is ook duur,  en ik betaal een dure prijs dit jaar. Maar ik heb wel heel veel geleerd. Over mijn bijen, maar ook over mezelf! Een fout maken kan iedereen overkomen. Het is maar wat je met die fout doet, en zorgt dat je niet nogmaals die fout maakt!

Ten slotte.

Er is ook nog een stukje evolutie waarop sommigen gokken. Neem je verliezen de eerste jaren, en je zult steeds resistentere bijen krijgen. Ga vooral niet behandelen, je kweekt ten slotte vooral resistente Varroa. Ook hierover zijn veel meningen. Maar ik kan het niet aanzien zo veel verliezen te hebben. Wellicht ligt het antwoord wel in mijn volken die nu wel krachtig zijn. Maar ik heb tot nu toe fout gegokt hiermee. Ik ga niet verder gokken met mijn bijen, ik moet er niet aan denken dat ik dadelijk alles kwijt ben! Andere experimenteren hier al mee, ze mogen van mij! Graag zelfs! Maar ik ben nu niet de gene die vooraan gaat lopen, ik loop dit keer braaf achter de kudde aan. Ik kan dit niet meer aanzien!

Iedere imker moet met zijn bijen omgaan zoals hem/haar het beste dunkt. We hebben allemaal hetzelfde einddoel voor ogen, alleen is de route vaak anders. Ik zal nooit over een andere imker oordelen wat ik er ook van moge denken. Allemaal willen we krachtige gezonden volken, en er is geen imker die zijn eigen bijen wil doden. Dus we hebben allemaal hetzelfde doel.

Bron:

www.wur.nl/nl