De bijenkoningin

Gepubliceerd door Imkerij de Drakenbijen op

moerIeder gezond bijenvolk heeft er 1. De koningin, nooit meer en als het goed is zitten ze ook nooit zonder. Maar laat ik beginnen met het eerste grote misverstand. Een koningin schept de verwachting dat ze enige macht heeft, of anderzijds zaken in te brengen heeft, dit is echter niet zo! Daarom is de naam koningin eigenlijk ook misplaatst, vandaar dat imkers meestal spreken over een moer, oftewel moeder des volks. Deze titel klopt veel beter! Als de koningin even in de kast zit, zijn alle nakomelingen van haar en is ze dus de moeder van alle aanwezige bijen! Maar verder sturen de bijen de koningin, en niet andersom.

Waar komt de koningin vandaan?

Iedere koningin ontstaat uit een gewoon eitje, gelegd door een koningin. Aan dit eitje is verder niets bijzonders te zien of te ontdekken. Nadat het eitje ‘uitkomt’ komt hieruit een larve. En nu komt het ‘geheim’ van de bijen! Deze larve krijgt een ander voedsel dan standaard bijen. Dit voedsel heet koninginnengelei, of zoals het vaak verkocht wordt ‘Royal Jelly’ (dit wordt als consumentenvoedsel verkocht, maar dat is weer een heel ander verhaal, neem alvast van mij aan dat het niet zo bedoeld is). Dit bijzondere voedsel is echt een wondervoedsel! Doordat de larve dit consumeert krijgt ze in tegenstelling tot alle andere bijen een volledig ontwikkeld legorgaan dat haar in staat stelt bevruchte eitjes te leggen. Maar niet alleen dat, ook fysiek wordt deze bij anders. Ze krijgt namelijk een veel groter achterlichaam. En niet te vergeten, daar waar een winterbij in het beste geval 6 maanden oud kan worden, en een zomerbij een week of 6 kan de koningin wel 3 tot zelfs 4 jaar oud worden! Over de kracht van gezond voedsel gesproken!!! Het is me ook nog steeds niet duidelijk waarom de voedingsmiddelen markt dit feit niet gebruikt…. of misbruikt!

Grotere cel

Alles betreffende bijen speelt af in de raten, en in het bijzonder in de cellen. Maar de bijen realiseren zich dat een grotere koningin niet in een standaard cel gaat passen. Ze bouwen een normale cel dan ook uit tot een aanzienlijk grotere cel, waar de nieuwe koningin de ruimte krijgt zich te ontwikkelen. En net zoals elke bij volgroeid deze eerst in de cel alvorens ze hier uit gaat komen. Een bij wordt dan ook niet geboren, maar komt uit haar cel. De bijen spelen altijd graag op veilig en maken meerdere koninginnencellen tegelijk aan. Op deze wijze stellen ze zo goed mogelijk de toekomst van het volk veilig.

Tuten en kwaken

Als een jonge koningin uitkomt laat ze dit het volk horen, ze drukt zich tegen het raat en maakt een geluid wat het beste beschreven wordt als tuten. Andere koninginnen die nog in de cellen zitten reageren hierop door eenzelfde geluid te maken. Aangezien deze nog in de cellen zitten klinkt dit echter als kwaken (dit hoor je heel duidelijk op het einde van dit filmpje). Aangezien bijen doof zijn horen ze dit niet. Wel voelen ze de trillingen in de kast. Naar ik aanneem is dat ook de reden dat ze allemaal als verstijfd zitten op het moment dat de nieuwe koningin trilling maakt. Om te voorkomen dat dat telkens een uitgekomen koningin er met een groot deel van het volk vandoor gaat, zal de imker op het moment dat deze hoort dat er tuters en kwakers in het volk zitten de doppen ‘breken’ (openen) zodat alle koninginnen uitlopen. In de daaropvolgende avond zullen deze onderling gaan vechten waarbij de sterkste koningin over zal blijven.

De bevruchting van de nieuwe koningin

Een koningin kan zelf de eitjes produceren (wat overigens elke vrouwelijke bij kan) maar alleen een koningin kan bevruchte eitjes maken. Uit een bevrucht eitje komt een vrouwelijke bij, uit een onbevrucht eitje komt een mannetje (dar). Hiervoor moet de koningin eerst bevrucht worden. Ze verlaat hiervoor het bijenvolk, en gaat op zoek naar darren in de lucht. Met meerdere darren zal de koningin paren tijdens de vlucht om een breed scala aan DNA materiaal te krijgen. Voor de dar betekend dit ook het einde van zijn leven. Direct na zijn daad breekt zijn geslachtsdeel af en zal hij sterven. De koningin slaat al dit sperma op in haar spermatheek. Als je bedenkt dat ze hiermee genoeg materiaal heeft om gedurende wel vier jaar eitjes te leggen, en op haar hoogtij dagen wel tot 2000 eitjes per dag, dan snap je dat die spermatheek ook goed gevuld moet worden! Deze vlucht, ook wel de bruidsvlucht genoemd doet de koningin slechts 1 maal in haar leven. Hierna speelt haar leven zich vooral af in het bijenvolk. Overigens is het deel van de bruidsvlucht de zwakke schakel in het bestaan van de bijen. Gaat de koningin verloren (bijvoorbeeld door een hongerige vogel in de lucht) dan hebben de bijen geen eitjes meer in de kast die ze kunnen gebruiken voor nieuwe koningin. In de natuur is een volk dan reddeloos verloren. In imker termen heet dit hopeloos moerloos. Er is geen moer meer, en geen kans een nieuw moer aan te maken. Een imker kan dan makkelijk ingrijpen door een nieuw raat met eitjes uit een andere bijenkast in te hangen.

Broedmachine met vleugels

In de hoogtij dagen van een koningin legt ze wel 1500 tot 2000(!!) eitjes per dag. Het aantal eitjes dat gelegd wordt is ook weer afgestemd op het moment van het jaar, en de verdere omstandigheden buiten de kast. Is er zeer weinig voedsel te halen, dan gaat de productie ook omlaag. Deze stopt zelfs in de koude winterdagen helemaal. Maar als er in het voorjaar veel voedsel te halen is dan gaat de productie ook naar het maximale! Als je bedenkt dat een dag 1440 minuten heeft, dan kom je vlot tot de conclusie dat de koningin minimaal 1 eitje per minuut of meer moet leggen. Een hele prestatie dus! Maar hierdoor heeft de koningin voor een paar zaken geen tijd. Als enige bij in het volk poept ze in de kast, de andere bijen ruimen dit weer op. Je wil uiteraard als bij ook voorkomen dat je koningin haar behoefte gaat doen en een vrolijk vogeltje gaat er met haar vandoor! Maar ook om zelf te gaan eten heeft ze geen tijd. Daarom heeft ze een hele hofhouding in de buurt die haar voeren, haar poetsen, haar ontlasting opruimen en alles voor haar doen zodat ze haar ding kan doen; eitjes leggen en nog eens eitjes leggen!

Bedwelmende rust

De koningin in de kast zorgt voor rust in de kast. Zolang de koningin er is, heerst er normaal harmonie in de kast. Bijen communiceren met feromonen. Deze geuren zetten ze voor diverse doelen in. Maar een koningin produceert haar eigen unieke feromoon. Dit wordt ook wel eens vertaald als de kastgeur. Ieder volk heeft via de koningin een eigen geur. Dit stelt bijen die als wachter fungeren dan ook in staat om bijen die niet in het volk horen buiten de kast te houden. Iedere bij die binnenkomt wordt ‘besnuffeld’ en al dan niet goed gekeurd. Maar alle aanwezige bijen ruiken haar feromoon, maar als de koningin verdwijnt dan hebben ze dit ook rap door. Het volk is op dat moment moerloos. Als je even wacht hoor je het volk dan zelfs ‘huilen’ (ze huilen niet echt, maar er is een enorme onrust en gezoem in de kast) Direct hierna gaan bijen zorgen voor opvolging. Want zonder koningin gaat het bijenvolk ten onder! Ze zoeken nu geschikte eitjes uit, en bouwen deze cel uit tot een grotere cel zodat de koningin uiteindelijk past. Als imker herken je deze omdat ze niet aan de buitenkant van het raat zitten, maar op diverse plekken midden op het raat. We noemen deze cellen redcellen.

Bijenwas koninging

Enkele koninginencellen op bijenraat (redcellen)

Er is een tijd van komen…

Er komt een moment dat de bijen het tijd vinden voor een nieuwe koningin. Dit kan diverse redenen hebben. Als een koningin te oud wordt geeft ze minder feromonen af, en gaat ze trager worden met eitjes leggen bijvoorbeeld. Maar het kan ook goed zijn dat de bijen het te druk vinden worden in de kast. Het volk overgroeid de kast zeg maar. Of er gebeurd iets waardoor de bijen haar niet meer herkennen, of menen dat ze beschadigd is (soms als de imker haar merkt en te vroeg terug zet willen ze haar wel eens afsteken, ze ruikt naar verf waardoor ze hun eigen koningin niet herkennen). Er zijn twee scenario’s. Een koningin die ze niet meer goedkeuren kunnen ze afsteken. Maar ze brengen zichzelf in gevaar dan, aangezien er nog geen opvolging zeker gesteld is. Een meer natuurlijk verloop is dat de bijen nieuwe cellen bouwen (deze heten dan zwermcellen) en ze dirigeren de koningin naar deze cellen waar ze haar eitje in legt. Nadat er meerdere cellen belegd zijn, en ze worden gesloten weet de oude koningin dat haar taak erop zit bij dit volk. Ze zal stoppen met eitjes leggen zodat haar gewicht minder wordt en ze verlaat de bijenkast. Samen met haar gaat ongeveer de helft van het bijenvolk mee. Dit is wat ze een bijenzwerm noemen, een zwerm is dus een natuurlijke vermenigvuldiging van een bijenvolk. Alleen al over het zwermen kan ik een hele blog schrijven, dus voor nu ga ik hier niet dieper op in.

Bijen kiezen een tijdelijke plek als ze gaan zwermen, van hieruit zoeken ze een vaste plaats

Vind de koningin

Er zijn verschillende methodes van imkeren. Zelf heb ik niet de behoefte telkens de koningin te vinden. Zodra je wat meer bijenkasten hebt is dat ook onbegonnen werk. Ik open de kasten en zoek in een raampje waar ik dit verwacht naar eitjes. Zodra ik deze zie weet ik dat er zo goed als zeker een koningin in het volk zit (of minstens 3 dagen geleden was er een koningin, na 3 dagen word het eitje een larve) Er zijn echter momenten dat je graag weet waar de koningin zit, als ik bijvoorbeeld een kunstzwerm ga maken. Dat voor mij uit de enige keer per jaar dat ik de koningin wil vinden. Maar als je een bijenkast hebt met 60- tot wel 80.000 bijen, en je moet die ene hebben die je vooral herkent aan haar afwijkende kont (en ze loopt op een andere manier over het raat) dan wil dit wel eens tegen vallen. Daarom worden koninginnen vaker gemerkt men een cijfer en/of een kleur. Elk jaar heeft zijn eigen kleur, dus dan kun je ook meteen zien hou oude de desbetreffende koningin is. en een bij met een kleurtje erop herken je eenmaal makkelijker! Zelf merk ik mijn moeren zelden. Vooral de vlugge types die moeilijk te vinden zijn wil ik wel eens merken.

Dankzij het gekleurde schildje is deze moer veel makkelijker te vinden.

Vleugels knippen

Hoewel dit niet mijn persoonlijke voorkeur heeft, worden vaak de vleugels van koninginnen geknipt. Het is zeker niet zo dat de hele vleugel eraf gaat, maar meestal wordt 1 tipje van een vleugel afgehaald. De koningin kan dan niet meer rechtdoor vliegen, en de imker zal haar makkelijk ergens in de buurt van de kast, of direct op de grond voor de kast als er ver geknipt is vinden. Nu moet ik zeggen dat ik in de luxe verkeer dat ik dit ook niet hoef te doen. Ik werk niet met extreem dure koninginnen, en hoewel ik het liever niet heb is er zeker geen ramp als een volk gaat zwermen (ik vind het vooral jammer van al die bijen die er vandoor gaan dan) en mijn kasten staan op locaties dat er geen paniek in de buurt uitbreekt als er een zwerm vertrekt. Ben je imker midden in een woonbuurt bijvoorbeeld, dan wil je voorkomen dat er een zwerm ontstaat omdat er anders werkelijk paniek uit kan breken, en men in opstand komt dat je die beesten in je tuin hebt staan. En zoals ik al aangaf, sommige moeren zijn zo duur dat je niet wil dat je investering er vandoor gaat. Ook dit kan een reden zijn de vleugel te knippen.

Deze moer is duidelijk geknipt. Normaal haal je slechts een puntje van de vleugels af

Kunstmatige inseminatie

Jawel, ook bij de bijen bestaat kunstmatige inseminatie! Weliswaar onder een flinke loep, maar het is goed mogelijk. Vooral wordt dit gedaan door imkers die met bijzondere bijen werken. Momenteel probeert men bijvoorbeeld een bijensoort te creëren die zelf op zoek gaan naar Varoa mijten, en deze verwijderen. Gedurende een dergelijk onderzoek is het wel zaak dat de koningin alleen bevrucht wordt door darren die in dezelfde bloedlijn zitten. Men kiest dan voor kunstmatige inseminatie. Er bestaan ook imkers dit dit thuis praktiseren, maar dit is een zeer kleine minderheid.

Bevruchting op een bevruchtingsstation

Een veel natuurlijkere situatie wordt gemaakt door bevruchtingsstations op te zetten. Onze waddeneilanden worden hier bijvoorbeeld voor ingezet. Imkers uit het hele land met een bepaald soort bijen gebruiken jonge onbevruchte koninginnen die ze in een klein kastje collectief naar de eilanden laten gaan. Op dat eiland leeft enkel 1 soort bijen, dus je houd je volk zuiver. Bijvoorbeeld op Schiermonnikoog richt men zich op de Carnica bijen, op Texel op de zwarte bijen en Ameland de Buckfast bijen. Maar er zijn ook veel imker die de natuur gewoon zijn ding laten doen, en de koningin laten vliegen vanuit de eigen stand waar ze zal paren met de darren die ze daar kan vinden. Deze volken worden bastaard volken genoemd, wat echter veel negatiever klinkt dan het is, vaak zijn dit ook volken waar prima mee te werken is.

Ten slotte

Er zijn nog vele leuke weetjes over bijen koninginnen. Vergeet ook niet dat de bijen het best bestudeerde insect ooit ter wereld is! Dit maakt dat we schatten aan informatie over bijenvolken hebben. Imkers sturen hun volken middels diverse ingrepen. Maar het meeste draait uiteindelijk om de koningin, oftewel de moeder des volks. Er zijn vele imkers, en vele werkwijzen. Hoewel ik een eigen voorkeur heb betreffende zo natuurlijk mogelijk laten bevruchten (mijn zuivere koninginnen komen uit het buitenland, ook daar zijn veel imkers op tegen) geen KI toepas en nooit vleugels knip is het niet aan mij om te oordelen over andere imkers en hun werkwijze. Ik hoop dat het duidelijk is dat ik in deze vlog vooral namens mezelf spreek.

Deze moer wilde wel even poseren

Geraadpleegde bron: www.imkerpedia.nl en collegiaal overleg op www.facebook.com/bijenhouden

Fotomateriaal met dank aan de fantastische imkers op www.facebook.com/bijenhouden

Categorieën: Imkerijblog

11 reacties

M Youk · 26 augustus 2019 op 19:36

Wat ongelooflijk interessant en dank voor deze blog!

    Nu Herman · 5 juli 2023 op 21:24

    Dat het een wonder van de schepper is.

ihsane · 30 mei 2020 op 18:00

Heldere uitleg! Heb het vol bewondering gelezen.

    Anne-Marie Eichholtz · 11 juni 2020 op 22:34

    Bijen.

      Anne-Marie Eichholtz · 11 juni 2020 op 22:37

      Wat een interessant verhaal.
      Heb het helemaal gelezen en er was veel wat ik niet wist.
      Djw voor je reactie.
      Met vriendelijke groet,
      Anne-Marie

margreet bas · 12 augustus 2020 op 15:14

Dit is geweldig ,ik had altijd al bewondering voor het leven van de bijen nu nog meer.Dank u wel voor dit prachtige artikel.Zeer duidelijk.

Ramon · 9 september 2020 op 09:48

Als de Koningin de kast verlaat omdat ze bevoorbeeld te oud is en te langzaam eitjes leg of een andere reden dat ze de kast verlaat en de Koningin weet dat haar taak er op zit waarom neemt ze dan de helft van het bijen volk mee als haar taak er op zit dan kan de Koningin toch geen nieuw volk voort brengen als je bevoordeeld te oud is hoe gaat dat in zijn werking? Met vriendelijke groet van Ramon

lili · 8 maart 2021 op 17:12

dit is goede informatie voor mijn powerpoint over bijen U_U

Linda · 28 februari 2022 op 17:34

Zojuist (op 1 geknakt pootje na) een koningin-bij “gered”, vloog ineens mijn huis binnen op een van de eerste mooie zonnige dagen van 2022 net hier gelezen dat die dus wel 3 tot 4 jaar worden en voor heel veel bijeneitjes zorgen. Dat is dus wel heel fijn voor t milieu als deze in leven blijven.

Aleid · 7 januari 2023 op 14:22

super ik doe mijn werkstuk over de bij en dit heeft me heel erg geholpen

Nathalie · 9 september 2023 op 07:20

Hoe leuk heb je dit geschreven. Ik volgde net een jaar de BD Imker cursus en vind het heel fijn de dingen hier terug te lezen. En mooi dat je alles neerschrijft. Dat je in de dingen die niet bij je passen, ook die neutraliteit bewaart. Ik hou het ook heel natuurlijk. Maar zoveel mensen, zoveel meningen en ieder heeft daar recht op. En het is leuk alles te weten wat er onder de zon zit. Ook de dingen die je niet zelf kiest. Super tof werk. Ik geef deze blog zeker een ruggesteun door hem te delen met collega’s en op sociale media.

Geef een reactie

Avatar plaatshouder

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Onafhankelijk geverifieerd
2012 beoordelingen